Przed Państwem czternasty odcinek Pamiętnika historycznego Muzeum Miedzi w Legnicy.
Wraz z pierwszymi przedstawicielami polskiej administracji na przełomie kwietnia i maja 1945 r. swoją pracę w mieście rozpoczynali pracownicy polskich instytucji.
Jedną z ważniejszych…
…kwestii była wówczas potrzeba otoczenia ludności miasta opieką medyczną. Za organizację lokalnej służby zdrowia odpowiedzialny był Janusz Kertyński, początkowo kierownik Wydziału Zdrowia i Opieki Społecznej, a następnie Wydziału Zdrowia (później powstał osobny wydział/referat opieki społecznej) oraz pierwszy lekarz w mieście. Zadanie to było mocno utrudnione, bo wszystkie poniemieckie szpitale zajmowały dla swoich potrzeb wojska radzieckie. Już jednak na początku maja przy Dovestraβe (ul. T. Kościuszki) uruchomione zostało ambulatorium, które z dniem 17 V 1945 r. zostało przekształcone w Ośrodek Zdrowia. Prawie w tym samym czasie powstał Szpital Miejski, który działał wówczas przy Albrechtstraβe (ul. Poselska), a jego oddział zakaźny otwarto przy Tannenbergstraβe (ul. Grunwaldzka). W mieście działał też szpital Marthaheim, przeznaczony dla ludności niemieckiej. W czerwcu 1945 r. miał on zostać przejęty przez Polaków, jednak na skutek interwencji radzieckiego komendanta miasta, zwrócono go pod zarząd Niemcom, chociaż jego przejęcie odbyło się na skutek wcześniejszej zgody władz radzieckich.
Nie był to jedyny problem…
…wynikający z obecności żołnierzy i władz Armii Czerwonej w Legnicy, bo zarządzone przez nie wysiedlenie za Kaczawę w lipcu 1945 r. dotyczyło także polskiej służby zdrowia. W wielkich trudach szpital i Ośrodek Zdrowia został przeniesiony do budynku przy Zimmerstraβe (ul. Rzemieślnicza), gdzie dawniej mieściła się niemiecka ochronka, a „szpital infekcyjny” (oddział zakaźny) umieszczono w kamienicy przy Rudolfstraβe (ul. Kazimierza Wielkiego). W sierpniu 1945 r. utworzona została kolumna sanitarno-epidemiologiczna. Miesiąc później odział zakaźny zyskał własną podmiotowość (dyrektorem został Jan Malinowski) i został z kolei przeniesiony do wspomnianego gmachu przy Zimmerstraβe. Ostatecznie zakaźnicy zajęli budynek przy ul. Polnej (ul. I. Daszyńskiego). Z kolei w październiku 1945 r., po długich rozmowach z władzami radzieckimi, Ośrodek Zdrowia został uruchomiony przy ul. Powstańców (ul. Powstańców Śląskich), gdzie mieściła się później także przychodnia przeciwgruźlicza, przychodnia przeciwweneryczna, poradnia dla kobiet ciężarnych oraz „Poradnia Matki i Dziecka”. Szpital miejski został zlokalizowany przy Viktoriastraβe (ul. Reymonta).
Te nieustanne przeprowadzki Wydziału Zdrowia i placówek leczniczych były niejako wpisane w realia ówczesnego miasta. Jak wspominał J. Kertyński w rozmowie przeprowadzonej już po 1989 r.: „W Legnicy panowała swego rodzaju dwuwładza, przez co przenosiłem się ze swoim lecznictwem co najmniej osiem razy. Kiedy Rosjanie dochodzili do wniosku, że mają za mało miejsca na swoje szpitale, kazali się Polakom wynosić, bez prawa zabierania ze sobą czegokolwiek (…). Po latach podejrzewam, że robili tak celowo i czekali aż coś zorganizuje, aby przyjść na gotowe”.
Straż Pożarna
5 V 1945 r. powołana do życia została Miejska Zawodowa Straż Pożarna w Legnicy. Pierwszym komendantem był Ryszard Kasza. Organizacja takiej jednostki była wówczas sprawą niecierpiącą zwłoki, gdyż miasto zmagało się wtedy z falą podpaleń i pożarów. Walkę z nimi prowadziły także oddziały gaśnicze złożone z obcokrajowców: sowieckie, niemieckie, francuskie i czeskie. Strażacy-Polacy początkowo do akcji gaśniczych wyruszali z wózkami ręcznymi. Dopiero w sierpniu 1945 r. udało się oddać do użytku wyremontowany własnymi siłami pojazd samochodowy. Pierwsze dni pracy legnickich strażaków opisywano miesiąc później na łamach dziennika „Pionier”: „Miejską Zawodową Straż Pożarną zorganizowano w dniu 5 maja br. Z początku liczyła ona dwóch tylko członków. Mimo to, prawdziwie po pioniersku, ingerowali oni przy siedmiu pożarach rozwijając sami linię wężową, obsługując całkowicie motopompę włącznie ze staniem przy prądownicach. Potem przybyło kilku kandydatów. Ale jednocześnie pożary sypały się, jak z rogu obfitości. (…) Miejska Zawodowa Straż Pożarna okrzepła: liczy dzisiaj już 30 ludzi i posiada 3 samochody rekwizytowe, 5 motopomp, 1autopompę i kilka rekwizytów konnych. Jest przy tym samowystarczalna mając własne warsztaty szewskie, krawieckie, ślusarskie, stolarskie i inne”.
Oddział legnickich strażaków, 1946 r. [ze zbiorów Muzeum Miedzi w Legnicy]
Pierwotnie siedziba straży miała znajdować się przy ul. Ogrodowej, tam jednak władze radzieckie utworzyły jeden ze swoich wojskowych szpitali. Tymczasowa siedziba jednostki została więc zorganizowana przy ul. Kazimierza Wielkiego, skąd w styczniu 1946 r. przeniesiona została do budynku przy ul. 1-go Maja (pl. 3-go Maja). Dopiero na początku 1947 r. strażacy otrzymali gmach przy ul. Lenina (ul. Witelona).
Poczta
Pierwsza placówka, Urząd Pocztowy Lignica 1, rozpoczęła swoją działalność w pomieszczeniach dawnej niemieckiej agencji pocztowej przy Jauerstraβe 33 (ul. Jaworzyńska) dnia 6 V 1945 r. Jej naczelnikiem został Franciszek Zielonka. Pierwsze wymiany pocztowe dokonywano pomiędzy urzędami w Legnicy i w Jaworze, na trasie, pomiędzy którymi kursował trzy razy w tygodniu (wtorki, czwartki i soboty) zaprzęg konny. Przez pewien czas utrzymywano też wymianę pocztową z Wrocławiem, a ich transport także odbywał się trzy razy w tygodniu za pośrednictwem radzieckiego lotnictwa. Brak jednak informacji jak długo trwała taka współpraca. Jeszcze przed przejęciem sieci kolejowej przez Polaków pojawiła się możliwość przewozu listów i paczek drogą kolejową. 1 VI 1945 r. zaraz przy dworcu stacji kolejowej uruchomiono tzw. urząd dworcowy, czyli Urząd Pocztowy Lignica 2. Został zlokalizowany przy Bahnhofstraβe 4 (ul. Dworcowa), a jego naczelnikiem został Aleksander Pokultinis. Swoją pracę rozpoczął też Rejonowy Urząd Telefonów i Telegrafu pod kierownictwem naczelnika Jana Szpilczyńskiego.
W lipcu 1945 r. polska poczta, podobnie jak wszystkie polskie instytucje, musiała przenieść
się za rzekę Kaczawę. Nowa siedziba UP Lignica 1 mieściła się przy ul. Wrocławskiej 56. Natomiast brak jest informacji, co się działo w tym czasie z urzędem dworcowym (UP Lignica 2). Odnośnie zaś wspomnianej nowej lokalizacji urzędu przy ul. Wrocławskiej, w dokumencie sporządzonym 12 VIII 1945 r. napisano: „W obecnym lokalu Obwodowy Urząd umieścił się czasowo, do chwili odebrania właściwego budynku znajdującego się przy ul. Herzog Heinrichstr. 72 [ul. Piastowska], zajętego obecnie przez Armię Czerwoną”. Dostęp do budynku niemieckiej poczty głównej, bo o nim właśnie mowa, odzyskano jednak dopiero na początku 1947 r.
Marek Żak – historyk, pracownik Muzeum Miedzi w Legnicy
Na zdjęciu przy tytule: Biało-czerwona opaska jednego z legnickich pionierów [ze zbiorów Muzeum Miedzi w Legnicy]
