Rzym, choć jest piękny, po kilku dniach zwiedzania (szczególnie podczas wakacji letnich) może przytłoczyć nadmiarem wrażeń i ilością turystów. Wtedy odpoczynek od zgiełku wielkiego miasta i szansę na zastrzyk energii przed dalszym eksplorowaniem stolicy Italii da nam wycieczka do miejscowości Tivoli oraz spacer po najpiękniejszym ogrodzie włoskiego renesansu – Villa d’Este.
Przejazd pociągiem z rzymskiego dworca Roma Termini (jeśli bez przesiadek) zajmie około godziny. Gdy już wysiądziemy na dworcu kolejowym w Tivoli, stajemy przed wyborem; wynajęcie taksówki albo, jeśli macie ochotę na pieszą wycieczkę, można przeciąć na ukos plac parkingowy przed dworcem i podążać alejką wzdłuż rzeki, a potem przejść kładką dla pieszych nad Aniene oraz dalej ulicami w stronę starego miasta i głównego placu Tivoli.
Kładka piesza nad rzeką Aniene
Rzeka Aniene
Po drodze, jako bonus za całkiem spory spacerek, jest sposobność podziwiania Rocca Pia – fortecy z czterema potężnymi, okrągłymi wieżami (każda innej wysokości). Ufundowany przez papieża Piusa II, zamek w 1461 roku zbudowano na szczycie wzgórza. Ułatwiał on kontrolę nad mieszkańcami miasta i samym swoim istnieniem zniechęcał do wybuchów powstań ludowych. W wiekach XIX i XX pełnił rolę okręgowego więzienia. Aktualnie, póki co, zamek nie jest udostępniony do zwiedzania oraz oczekuje na pomysł, jak go wykorzystać.
Rocca Pia
Zaś innych miejsc do zwiedzania w Tivoli nie brakuje. Jak na tak, w sumie nieduże miasto, atrakcji o klasie światowej jest tu wiele. Oprócz interesujących nas dzisiaj ogrodów pałacu – Wilii d’Este, wymienię tylko dwa: starorzymski archeologiczny kompleks Willi cesarza Hadriana (Villa Adriana) i Willę Gregoriana, leśno – parkowy kompleks z wodospadami i grotami.
Willa d’Este i jej ogród od 2001 roku figurują na liście światowego dziedzictwa kulturowego UNESCO. Wejście do Willi znajduje się na Piazza Trento (małym placu nieco w bok od głównego, dużego placu Piazza Garibaldi) tuż przy kościele Santa Maria Maggiore. Jeden z najwybitniejszych renesansowych ogrodów włoskich, będący wzorcem i inspiracją dla innych ogrodów w tym stylu, zaczął powstawać w 1549 roku, według projektu Pirro Ligorno dla kardynała Ippolito d’Este. Prace nad rezydencję kardynała (stary kasztor benedyktynów przebudowywano na pałac) i ozdabiającym ją ogrodem prowadzono do 1572 roku. Ogród miał służyć ukazaniu świetności starożytnego rodu d’Este.
Willa d’Este – dziedziniec wewnętrzny
Fontanna Wenus na dziedzińcu wewnętrznym
Ogród powiązany jest widokowo z otaczającym krajobrazem – ma otwartą kompozycję przestrzenną. Powiązany jest także kompozycyjnie z pałacem. Budynek Willi d’Este usytuowany jest w najwyższym miejscu, a ogród umiejscowiony jest poniżej, na kilku piętrowo schodzących w dół poziomach. Oś główną ogrodu wytyczono jako przedłużenie osi głównej pałacu, prostopadłe przecinają ją cztery osie poprzeczne, mają one albo formę rozległych tarasów – jak np. górny taras przy pałacu czy pasmo basenów z widokiem na kaskadę, albo długich alei, jak np. Aleja Stu Fontann.
Spojrzenie od dołu wzdłuż osi głównej ogrodu, od Fontana dei Draghi ku pałacowi
Perspektywa Alei Stu Fontann w kierunku La Rometty
Zewnętrzna architektura pałacu jest skromna w wyrazie, nie odciąga ona wzroku od założenia ogrodowego. Oś główna ogrodu rozpoczyna się od, posadowionej w centrum fasady, dwukondygnacyjnej loggi, dalej następuje systemem schodów i zejść z grotami i fontannami. Zanim dotrzemy do zapierającego dech widoku z loggi, widoku na różne części ogrodu oraz na okoliczne wzgórza, czeka nas przejście przez szereg ozdobionych freskami komnat, a w jednej z nich quasi hippiczna niespodzianka.
Fasada ogrodowa Willi d’Este
Jedna z komnat Willi d’Este
Od ogrodowej fasady pałacu widok na Fontana del Bicchierone i okoliczne wzgórza
Kompozycja osi poprzecznych, patrząc od góry, zaczyna się od przypałacowego tarasu górnego, niżej jest Aleja Stu Fontann, dalej w dół taras z basenami oraz Fontannami di Nettuno i dell’Organo, jeszcze niżej usytuowany jest taras labiryntów z cienistym chodnikiem pośrodku oraz z różnymi średnimi i małymi fontannami. Pomiędzy tarasami można się przemieszczać po schodach lub rampach. U samego dołu wzgórza znajduje się ogród dolny. Podstawowym i powtarzającym się kształtem, jaki wykorzystano przy projektowaniu podziału przestrzeni ogrodu, jest kwadrat.
Ujęcie i doprowadzenie wody z rzeki Aniene umożliwiło zasilenie dużej ilości elementów wodnych w ogrodzie. Ich rozmaitość może przyprawić o prawdziwy zawrót głowy, bowiem napotkamy tu zróżnicowanie pod względem skali, formy, a także dynamiki. Rozpiętość skali jest od małej, poprzez średnią, do wielkiej. Różnorodna forma przejawia się w postaci: wodotrysków, kaskad, wodospadów, teatru wodnego (Fontana dell’Ovato), fontann figuralnych – np. okazała fontanna z Pegazem, nimfeów, wodospadu Sybilli, potoków spływających wzdłuż schodów czy zejść, organów wodnych (Fontana dell’Organo).
Wodotryski i wodospady
Część fontann w Alei Stu Fontann
Fonatana di Nettuno i na górnym tarasie Fontana dell’Organo
Jeśli chodzi o rozmaitość dynamiki wodnej tych elementów, to zobaczymy: gładką, spokojną taflę wody w basenach, ledwo ciurkające mikrowodospady czy wodotryski w grotach, cicho szemrzące, a nieco większe wodotryski, średniej mocy kaskady, fontanny z dużym przelewem wody, huczące wodospady. A to wszystko wśród elementów roślinnych: cyprysów, pinii, krzewów liściastych, formowanych krzewów bukszpanu (strzyżone żywopłoty, szpalery, labirynty), parterów kwiatowych, paproci, drzewek cytrusowych w donicach.
Gładka toń basenów
Fontana dell’Abbondanza,Fontanna Artemidy Efeskiej – zwana też Fontana Madre Natura
Aleja Stu Fontann
Fontanna Sowy – Fontana della Civetta
Nie można przegapić słynnej perspektywy Alei Stu Fontann (Viale delle Cento Fontane), podążając tą aleją w jedna stronę, dojdzie się do, częściowo ukrytej za murem, imponującej rozmiarem i architekturą Fontanny Owalnej (Fontana dell’Ovato), zwanej także Fontanną Tivoli, a podążając w drugą do La Rometty (Mały Rzym) – rozległego tarasu (widokowego) z Fontanną Rzymu (Fontana di Roma), wodospadem, grotą, imitacją ruin słynnych starorzymskich budowli na wyniesionym bastionie, replikami słynnych antycznych rzeźb np. znanej z Muzeum Kapitolińskiego w Rzymie wilczycy z Romulusem i Remusem. Specjaliści od sztuki ogrodów wskazują, że Aleja Stu Fontann wraz z Fontanną Tivoli i Fontanną Rzymu stanowią najwspanialsze założenie przestrzenne w ogrodzie Vilii d’Este.
Fragment fontann w Alei Stu Fontann
La Rometta – repliki znanych antycznych rzeźb
La Rometta – Fontanna z Barką symbolizująca Kościół Rzymsko-Katolicki
Fontanny Viale delle Cento Fontane mają układ piętrowy. Na najwyższym piętrze występują elementy dekoracji rzeźbiarskiej będące znakami z herbów rodziny d’Este: lilie, orły, obeliski i barki. Wzwyż biją z nich liczne małe wodotryski, z tego piętra woda spływa kamiennymi spadami na niższe piętro do dużej rynny, na najniższym piętrze również jest dłuuuga rynna z wodą, która trafia tu jako strugi tryskające z ust maszkaronów.
Piętrowy układ Cento Fontane
Detal z Alei Stu Fontann
Fontanna Tivoli, w związku z owalnym kształtem basenu i wodospadu zwana też dell’Ovato, symbolizuje miasto Tivoli z jego górami, rzekami i wodospadami oraz boginią i prorokinią Sybillą Albuneo (czczoną już w czasach Etrusków), rezydującą przy znajdujących się niedaleko Tivoli siarczkowych źródłach w Albulae Aqua. Figura Sybilli Albuneo dominuje na galerii za owalnym wodospadem. Jeśli będziecie jeszcze mieć siły aby wdrapać się na pagórek za Fontanną Tivoli, znajdziecie Fontannę Pegaza (Fontana di Pegasus).
Fontana dell’Ovato z dominującą figurą boginii Sybilli Albuneo
Nie przepuście też widoku poprzez gładką toń basenów na kaskadę Fontana di Nettuno (Fontanny Neptuna). Kolejna mała wspinaczka, na taras ponad Fontanną Neptuna, zawiedzie do Fontanny Organów, która regularnie daje koncercik, uruchamiany mechanizmem wodnym.
Fontanna Neptuna i Fontanna Organów z perspektywy basenów
Być może, w trakcie przechodzenia z jednego poziomu tarasów na drugi, skorzystacie ze schodów zwanych Scala dei Bollori i rozweseli was ich szczególna balustrada, która właściwie jest schodkowym strumykiem. Stan elementów architektury ogrodowej i rzeźb jednak może nastroić raczej melancholijnie, widać po nich niszczący upływ czasu. Okres największej świetności ogród miał w wieku swego powstania i następnym, natomiast w wiekach osiemnastym i dziewiętnastym podupadał. Na przykład w 1795 roku sprzedano ponad dwadzieścia zdobiących go rzeźb antycznych, oryginalnie pochodzących (w części) z pobliskiej rezydencji cesarza Hadriana. Pałac i ogród stały się ogólnodostępne do zwiedzania w 1918 roku, gdy przeszły na własność państwa, wtedy też miały początek prace renowacyjne.
Fontanna Artemidy Efeskiej – z bliska widać niszczącą siłę czasu
Na spacer po tym pięknym ogrodzie fontann (wspomniałam tylko o niektórych z nich) warto zarezerwować sobie co najmniej pół dnia. Jakie odczucia wzbudzi w was to renesansowe dzieło kultury i sztuki ogrodowej? Powodzenia w odkrywaniu wszystkich fontann, tajemniczych zakątków ogrodu i pięknych widoków, DO ZOBACZENIA w ogrodzie Willi d’Este!
Tekst i fotografie: Renata Szpyra
Przydatne angielskojęzyczne strony internetowe:
-
strona z informacjami dla turystów odwiedzających Tivoli: https://www.visittivoli.eu/index.php?lang=EN
-
strona kolei we Włoszech:
https://www.trenitalia.com/en.html
Na tej stronie (język włoski) znajdziecie mapkę fontann w ogrodach Willi d’Este:
