Fotografia od wielu lat pozwala mi pokazać innym mój subiektywny ogląd otoczenia. Poza obrazami sprzed obiektywu dzielę się też własnymi refleksjami o obiektach zdjęć.
Co jest w stanie skłonić nas do odwiedzenia jakiegoś regionu dla przyjemności? Chyba na wysokim miejscu znajdzie się przyroda oraz zabytki. Te dwa elementy, przyciągają wielu, chętnych. Krajobraz świętokrzyskiego to łagodne wzgórza, poszatkowane różnokolorowymi polami, wśród łąk meandruje Nida.
O walorach krajobrazowych więcej w następnej części, a dzisiaj o zabytkach. Czynnych i zrujnowanych zamków, kościołów, klasztorów, także najstarszych hut, chat, starówek miejskich jest tu imponująca ilość. Charakterystycznym przykładem jest zamek Krzyżtopór w Ujeździe.
Krzyżtopór ślady wielkości
Ostatni świadek złotych i srebrnych lat Rzeczpospolitej Szlacheckiej
Rezydencja z funkcją obronną (palazzo in fortezza) to dzieło życia Krzysztofa Ossolińskiego. Urodził się w 1587, pod koniec złotego wieku Rzeczpospolitej. Kształcił się we Włoszech i w Niemczech. Był politykiem, pisarzem, tłumaczem i dyplomatą. Dzięki koligacjom rodzinnym oraz własnym zasługom dorobił się ogromnego majątku, podobno na wyłącznym prawie do zaopatrywania wojska. Do tego każda z trzech żon wniosła ze sobą pokaźny posag. Pan Krzysztof postanowił zbudować rezydencję, która miała przyćmić wszystko, co można było w ówczesnej Europie zobaczyć. Zafascynowany architekturą Włoch zdecydował się zbudować rezydencję w stylu włoskim. Prace rozpoczęły się około 1621 roku, fundator miał wtedy 35 lat. Za datę ukończenia przyjmuje się rok 1644, na bramie wjazdowej widnieje data 1631, ale na pewno budowa jeszcze się wtedy nie skończyła.
Krzyżtopór czarna dma
Cztery wieże…
…jak cztery pory roku, dwanaście sal balowych – ile miesięcy, 52 komnaty jak tygodnie i 365 okien jak dni w roku. Kubatura rezydencji to ok. 70 000 m3 (dla porównania Zamek Królewski w obecnym kształcie w Warszawie ma 144 000 m3). Według legend pałacowe stajnie były wykładane lustrami i marmurem. Nad jadalnią w jednej z wież znajdował się szklany sufit, nad nim akwarium. Goście mogli podziwiać od dołu złote rybki. Czterostronny zegar na wieży wjazdowej miał być napędzany przez dwóch czarnoskórych. Dziedziniec zdobiły płaskorzeźby znamienitych przedstawicieli rodu Ossolińskich i ich herby. Rzeczywiście rezydencja świadczyła o wielkości rodu, bogactwie i sile Rzeczpospolitej.
Krzyżtopór parada gwiazd
Nie powstała…
…legenda o klątwie zamkowej, choć warunki po temu były. Rok po przypuszczalnym ukończeniu rezydencji, w wieku 58 lat umiera Krzysztof Ossoliński. Krzyżtopór dziedziczy jego syn Krzysztof Baldwin, który cztery lata później ginie bezpotomnie w bitwie pod Zborowem od tatarskiej strzały. Jerzy Ossoliński, słynny m.in. z paradnego wjazdu do Rzymu, kiedy to konie z jego orszaku gubiły złote podkowy, nie może pogodzić się z tą śmiercią oraz ogólną klęską Rzeczpospolitej, doznaje ataku apopleksji i umiera w 1650 r. Zamek dziedziczy jego córka, Urszula, zamężna z Samuelem Jerzym Kalinowskim. Ten traci życie w krwawej bitwie pod Batohem w 1652 roku. Ale nikt tych śmierci nie tłumaczy klątwą. To raczej skutek niespokojnego czasu, początki upadku potężnego państwa.
Krzyżtopór podgląd nieba
W 1655 roku do zamku podstępem, bez jednego wystrzału, dostały się wojska szwedzkie. Swoim zwyczajem szybciutko ogołociły rezydencję z całego wyposażenia, lecz murów nie zniszczyły. Jakiś czas dało się mieszkać w jednej z części zamku, ale po klęsce Konfederacji Barskiej wojska rosyjskie doprowadziły pałac Krzyżtopór do ruiny. Żaden z kolejnych właścicieli nie był w stanie lub nie chciał wyremontować obiektu. Od roku 2007 zamek jest we władaniu gminy Iwaniska. Z dobrym skutkiem, gminie udało się pozyskać dofinansowanie z UE, przeprowadzić prace zabezpieczające i dostosować obiekt do zwiedzania. Dzisiaj Krzyżtopór jest świadectwem bogactwa rodu Ossolińskich oraz symbolem wielkości i powolnego upadku Rzeczpospolitej Szlacheckiej XVI i XVII wieku.
Krzyżtopór sala balowa
Tekst i fotografie: Andrzej Gliwiak
